Workshop Langer thuis in eenzaamheid / Inspiratielab workshops

Als de zin even zoek is…

Het zal je maar gebeuren. En het gebeurt ons allemaal vaker dan ons lief. Dat je even helemaal geen zin hebt om de dag te beginnen, anderen te ontmoeten of je ziekte of pijn te voelen. Zo’n dag vol herinneringen aan tijden die voorbij zijn, niet altijd de mooiste tijden en gedachten. En als dat te lang aanhoudt, dan weten we aan het einde van de dag niet meer zo goed wat de zin van dit alles is. Als de alledaagse zin ontbreekt, is de diepere zin vaak ver te zoeken. Op zo’n moment kun je best van je afpraten tegen wie maar wil luisteren. Maar dé zin van het bestaan, die is door niemand goed aan te geven. Toon Tellegen had dat als geen ander in de gaten, toen hij dit gedicht schreef:

De ontdekking

Een man ontdekte de zin van het bestaan,

Holde naar buiten,

Klampte iedereen aan, zei: “luister!

Het is heel anders dan u denkt!”

En over zijn woorden struikelend

Legde hij het uit

Aan iedereen

En iedereen was stomverbaasd

Is dat dus de zin van het bestaan….

Ach, hoe is het mogelijk…

Schudde zijn hoofd,

Sloeg vlammen van zich af,

Sprong in sloten, rivieren, riep om hulp

Of liep peinzend weg.

Nu zijn dit niet de meest hoopvolle woorden. Als dé zin van het bestaan dan niet zo makkelijk te vinden is, hoe kunnen we elkaar dan toch helpen om iets van zin terug te vinden?

Kop en staart

Veel denkers over zingeving hebben een goede poging gedaan om te omschrijven wat dat dan is en hoe en waarom mensen dat doen: zingeving. Zoals psycholoog Carl Jung, en later overgenomen door Victor Frankl, een joodse psycholoog die de Holocaust overleefde, zij schrijven:

“De mens heeft beslist algemene ideeën nodig die zin aan zijn leven geven en die hem in staat stellen voor zichzelf een plaats in het heelal te vinden. Hij kan de meest ongelofelijke moeilijkheden dragen wanneer hij ervan overtuigd is, dat deze zinvol zijn”. Ook deze woorden wijzen een richting aan: “zingeving is de behoefte het leven een kop en een staart te geven”. Nou lezen we hier wel in: waarom en wat, maar nog niet zo goed hoe. Hoe doen we dat, zingeven aan het leven? Ik vermoed dat het begint en eindigt met de ander. “Alle werkelijke leven is ontmoeting”, klinkt het bij een andere Joodse denker, Martin Buber. In de ontmoeting met de ander kun je iets van zin terug vinden. De zin die je bij het wakker worden vanmorgen misschien verloren was, kun je bij de ochtendkoffie alweer terug vinden.

Zin-geven

Het leven hoeft niet zo groots en meeslepend te zijn om toch zinvol te zijn. En in het zien en gezien worden, het ontmoeten en de vriendelijkheid ligt misschien wel de sleutel tot de diepere zin van het leven. Ik ben pas (hopelijk) halverwege mijn leven en leer ondertussen heel veel van de ontmoetingen met al die mensen die in het leven al zo veel zin hebben gezocht. En soms ook hebben gevonden en dan weer kunnen doorgeven. En dat stemt me dankbaar, zo te mogen werken. Dat geeft mijn leven zin, die ik op mijn beurt ook weer hoop door te geven. Zin-geven is tenslotte een werkwoord!

Beatrijs Hofland

Lees meer »

Ik wil nog niet dood

Vertel

Ze was als enige overgebleven in het restaurant waar ze zojuist met haar huisgenoten had geluncht. Ik was onderweg van daar naar nergens, tussen twee afspraken in en had nog geen koffie gehad.

Ik wil nog niet dood zei ze terwijl ze me droevig en een beetje bozig aankeek. Nou, zei ik, dan ga ik er even bij zitten. Vertel, wat maakt dat u dit zo voelt?

Ze begon te vertellen, deze taaie, broze, sterke, verdrietige 93 jarige dame, nog volledig bij haar verstand, alleen dat lichaam wilde niet meer. Ze vertelde over haar jeugd in het idyllische kerkdorpje. Haar ouderlijk huis naast de school, het grasveld in het midden waar de schapen graasden of de was te bleken lag. De 1000 jarige eik waar je je in kon verstoppen. De schoolbel die in haar slaapkamer goed te horen was. De kerk 10 passen verderop, waar ze gedoopt was, haar eerste communie als een bruidje van Onze Lieve Heer, haar vormsel. Alleen trouwen, dat zat er niet in. Haar familie zei altijd dat ze zo moeilijk deed. Ze had leren altijd wel leuk gevonden en is uiteindelijk in een laboratorium terecht gekomen. Daar verpieterde ze een beetje, tussen de reageerbuisjes die niet terugpraatten. Dus toen haar baas haar een baan als polikliniek assistente aanbood, greep ze die met beide handen aan. Zij, die moeilijke, zonder diploma’s, zomaar een goede baan!

Ze slaat jaren over in haar verhaal als we samen terugblikken op het feit dat ze geen partner had kunnen vinden. Boos zei ze: ja, iedereen vraagt altijd maar naar man en kinderen. Die heb ik dus niet. Dat ligt vast aan het feit dat ik altijd zo…zo’n somber kind was. Opstandig ook, ik was het nooit met iemand eens, had m’n eigen mening. Ik laat me niets zeggen hoor. Alleen die broer van mij, heel lief dat hij nu elke vrijdag een borrel met me komt drinken hier in het verpleeghuis, maar hij heeft makkelijk praten. Hij heeft een gezin, kleinkinderen en woont ook nog eens in ons ouderlijk huis naast de school. Ik had toevallig die ochtend haar broer gezien toen ik mijn jongste daar naar school bracht. Hij is een vitale senior, met eigen auto en dat ideale leven dat ze zichzelf zo gegund had.

Ik en de ander

Ze verontschuldigde zich voor haar haperingen in het praten, een overblijfsel van corona infectie, zoals ze zei. Ze vroeg me of ik ook vond dat ze zo’n norse gezichtsuitdrukking had. Ik herkende daar wel iets van, maar ook van het vuur in haar ogen. Die glans die erover trok als ze praatte over haar werkend verleden. En over haar sterke karakter. In een flits schoot het diamantmodel (Ars Moriendi-Carlo Leget) in mijn bewustzijn, het loslaten, het afscheid nemen, het ruimte creëren voor wat nog niet af is, wat mag er nog gedaan, wat gelaten. Ik en de ander…die ander die haar de ruimte niet had gegeven haar leven ten volle te leven. En nu, aan het einde, wordt het bitterzoet. Daarom zei ik: ik wil met u praten over wat dat dan is, dat u het gevoel hebt dat uw leven nog niet af is. Want dat lijkt me een zwaar gevoel. Meteen somberde ze weer: ja, ik weet dat ik niet zo lang meer heb. Dat zegt iedereen tegen me, maar ik wil nog niet dood. Het is voorbij gevlogen en ik heb zoveel niet meegemaakt. En ja, iedereen zegt tegen me dat dat door mezelf komt.

Heel gedoe

Toen ik benoemde dat de oordelen van anderen nooit zwaarder mogen wegen dan je oordeel over jezelf, omdat zij zichzelf al zo lang kent en ook nog eens mild mag zijn over haar geleefde leven, keek ze me schuin aan met een klein lachje: wij hebben wel een klik he. Jij doet dit werk niet zomaar. Ik antwoordde haar oprecht: ‘Dat voel ik ook zo. Mijn leven is misschien nog niet zo ver als dat van u, maar de vragen waar u voor staat, herken ik helemaal. Wat doet er toe? Hoe kan ik compassie hebben met de zo niet-ideale versie die het leven soms is?’. ‘Het leven is nog een heel gedoe, sterven kan iedereen’, zei René Gude al.

Die middag zag ik haar weer, bij een gespreksgroep. Aan het einde inventariseerden we de thema’s voor de volgende keer. Lachend zei ze:’Sinterklaas. Daar wil ik het over hebben.’En ik dacht: ja dat is het. Het gedoe dat leven is toch als een geschenk ontvangen, uitpakken en gewoon maar gaan leven. Ook als je krijgt waar je niet om gevraagd had…

Beatrijs Hofland.

Lees meer »

Heb je tijd?

Lees meer »

Op het leven

Jongensboek

Zijn verhaal klonk als een jongensboek. Spanning, gevaar, oorlogstijd, verzet. De heldenrol natuurlijk voor deze held. De vrouw die hij later zou trouwen en met wie hij over een maand zijn 70-jarig huwelijksfeest had willen vieren, was in maart ‘45 maar net aan de dood ontsnapt. Bij een mislukte verzetsactie werden tientallen voorbijgangers van 18 jaar en ouder tegen de muur gezet. Zij was 17, net als haar vriendin met wie ze op de fiets op zoek was naar eten, geëvacueerd uit het platgebombardeerde Arnhem, huis- en thuisloos. Eén van de ontelbare oorlogsherinneringen die deze 94-jarige met me wilde delen. Vol trots vertelde hij dat zijn verhalen in boekvorm waren verschenen, dat ik het daarin allemaal kon nalezen. Ik was er als altijd dankbaar voor, voor het feit dat deze beschadigde man de afstand tussen onze generaties wilde en kon overbruggen met zijn woorden en verhalen. En zelf in staat bleek om bronnen van zin aan te boren.

Pizza

Op de fiets terug naar huis. Eenmaal thuisgekomen hadden de huisgenoten besloten pizza te bestellen. Bericht op de NOS-app: we hebben te veel online geshopt en als gevolg daarvan is er een tekort aan papierpulp, dus pech voor de boekdrukkerijen. Wel pizza, geen boeken. Mijn pubers vonden dit geen nieuwswaardig feit, maar ik bedacht (als lid van de sandwichgeneratie) dat dit een kleine ramp betekende voor al die verhalen die nog in boekvorm de wereld in moesten. Want wat als de volgende generatie nou niet meer bereikt kan worden? Wat als de oorlogshelden uiteindelijk allemaal op de erebegraafplaats liggen en hun boeken niet meer gelezen worden? Wat als we door het huidige oorlogsgeweld, door grotere en kleinere rampen die ons beeldscherm vullen, helemaal ongevoelig worden voor die stemmen uit het verleden? Nog afgezien van het feit dat deze schoolgaande generatie vaak de voorkeur geeft aan online stories en veel ouders verzuchten dat dit allang een verloren strijd is, vraag ik me af hoe we dan onze verhalen aan elkaar vertellen.

In de zoektocht naar zingeving in het leven van ouderen, waar ik als geestelijk verzorger vaak getuige van mag zijn, staat het vertellen van het levensverhaal op de voorgrond. En altijd weer komt die ene vraag bij mij naar de oppervlakte: hoe doen mensen dat, ten volle leven, in weerwil van alle schaduwen en donkere herinneringen?

Brug over

Uit onverwachte hoek komt een vergezicht: een bioscoopavondje naar de Nederlandse oorlogsfilm ‘De slag om de Schelde’. Al bij de eerste scène schuif ik op het puntje van de relaxstoel: dit lijkt wel heel erg op het verhaal van de oude veteraan dat ik die morgen in het verpleeghuis had gehoord. Dit gaat de hele film zo door: huiveringwekkende oorlogstaferelen en levensechte scenes. Een beeld bij het verhaal, een oud verhaal, een nieuw beeld. En toen viel me ineens in: het is aan onze verbeeldingskracht om de verhalen levend te houden. Die verbeelding kent vele gezichten, een geprint verhaal is er maar één van. Ook films, schilderijen, beeldende kunst, poëzie en muziek houden je keer op keer een spiegel naar de tijd voor. Het is alleen aan onszelf om daar ook af en toe eens in (of naar) te kijken. En daarmee niet te wachten tot de boekenvoorraad weer op peil is of er geen enkele culturele beperking meer is. Het zijn ook de verhalen die we leven, die een brug leggen over de generatiekloof en je ten volle de zin van het leven kunnen doen ervaren. Het enige wat je daarvoor nodig hebt, is leven met al je zintuigen. En af en toe een goed boek (voor na de pizza). L’chaim!

Beatrijs Hofland

Geestelijk verzorger

Lees meer »

Zinspiratieboekje download

Zinspiratieboekje download

Anders vasthouden

Anders vasthouden

Alle werkelijke leven is ontmoeting

Ik wil nog niet dood

Heb je tijd?

Op het leven